Garnki emaliowane należą do najbardziej klasycznych naczyń kuchennych i ponownie wracają do łask po latach dominacji stali nierdzewnej. Wiele osób pamięta je z kuchni babci – białe lub kremowe garnki w kwiaty, emaliowane czajniki czy kubki. Dziś jednak naczynia emaliowane przeżywają renesans w nowoczesnej odsłonie, zachowując swoje tradycyjne zalety, a jednocześnie odpowiadając na współczesne potrzeby użytkowników. Ten poradnik to kompendium wiedzy o garnkach emaliowanych – od definicji i budowy, przez bezpieczeństwo i zdrowie, użytkowanie na różnych kuchenkach, pielęgnację, aż po porównanie z innymi rodzajami garnków, omówienie wad i zalet oraz przegląd renomowanych marek. Dowiesz się z niego m.in. czym są garnki emaliowane, jak o nie dbać, czy są zdrowe i trwałe, na co uważać podczas gotowania oraz jakie wybrać spośród bogatej oferty kolorów, wzorów i rozmiarów dostępnych na Kuketo.pl.
Garnki emaliowane to naczynia wykonane najczęściej z metalu – zazwyczaj stalowej blachy (węglowej) lub żeliwa – pokryte warstwą emalii, czyli specjalnej szkliwionej powłoki. W sprzedaży spotkać można zarówno lekkie garnki stalowe emaliowane, jak i masywne garnki żeliwne emaliowane (np. typu Dutch oven – żeliwny garnek pokryty emalią, w stylu produktów Le Creuset czy Staub). Niezależnie od rdzenia, wspólną cechą pozostaje zabezpieczenie powierzchni kontaktującej się z żywnością warstwą emalii. To rodzaj stopionego szkła: powstaje z mieszanki zmielonego kwarcu (piasku), kredy, gliny, topników i pigmentów, którą wypala się w temperaturze ok. 800–900°C. W efekcie tworzy się twarda, gładka i szklista powłoka ochronna. Nakłada się ją zwykle dwu lub trzykrotnie na metalowy korpus garnka – najpierw warstwę bazową (grunt), a następnie jedną lub dwie warstwy emalii kolorowej.
Tak zabezpieczony garnek łączy w sobie zalety solidnego rdzenia metalowego (odporność mechaniczna, dobre przewodzenie ciepła w przypadku stali czy doskonałe utrzymywanie ciepła w przypadku żeliwa) z zaletami gładkiej, obojętnej chemicznie powłoki. Emaliowana powierzchnia jest twarda, pozbawiona porów i mikroszczelin, co zapobiega wnikaniu resztek jedzenia czy rozwojowi bakterii oraz chroni metal przed korozją i reakcjami z pożywieniem. W praktyce wewnętrzna strona garnka emaliowanego pełni rolę zbliżoną do szkła lub porcelany. Jest obojętna dla potraw i jednocześnie nadaje naczyniu estetyczny wygląd. Zewnętrzna strona garnka również pokryta jest emalią dekoracyjną, która może mieć dowolny kolor i wzór, dzięki czemu garnki te cieszą oko różnorodnością stylów.
Zalety garnków emaliowanych
Garnki pokryte szklistą emalią są cenione za szereg właściwości użytkowych i prozdrowotnych. Do najważniejszych zalet garnków emaliowanych należą:
Bezpieczeństwo i obojętność dla żywności: Powłoka emaliowana nie reaguje z jedzeniem, nie zmienia smaku ani zapachu potraw i nie wydziela żadnych szkodliwych substancji nawet w wysokich temperaturach. Emalia jest obojętna chemicznie – zachowuje się jak szkło, dlatego nie wpływa na smak potraw i nie przenika do żywności. Dzięki temu garnki te są uznawane za jedne z najzdrowszych i najbezpieczniejszych naczyń do gotowania. Można w nich bez obaw gotować nawet bardzo kwaśne potrawy (kapuśniak, bigos, potrawy z octem, pomidorami itp.), ponieważ emalia doskonale znosi kontakt z kwasami – w przeciwieństwie do gołej stali, która przy długim kontakcie może nadawać potrawom metaliczny posmak.
Higiena i łatwe czyszczenie: Gładka, nieporowata powierzchnia emalii jest higieniczna i łatwa do utrzymania w czystości. Nie ma mikro-szczelin ani chropowatych miejsc, w których mogłyby gromadzić się resztki jedzenia czy bakterie. Zaschnięte resztki stosunkowo łatwo odmaczają się z emaliowanej powłoki, którą można myć miękką gąbką bez potrzeby intensywnego szorowania (więcej o czyszczeniu w dalszej części poradnika).
Brak reakcji z detergentami: Dobrej jakości emalia jest odporna na standardowe detergenty kuchenne i nie koroduje pod ich wpływeml. Ponadto emaliowane powierzchnie nie chłoną zapachów ani barwników z żywności, co oznacza, że w tym samym garnku można na zmianę gotować potrawy o różnych aromatach (np. raz zupę grzybową, a raz mleko) bez obawy o przenikanie zapachów.
Antyalergiczność: Emalia jest materiałem bezpiecznym dla alergików, dzieci i osób starszych. Nie zawiera niklu ani innych metali mogących uczulać, w przeciwieństwie do popularnych garnków ze stali nierdzewnej. Garnki emaliowane polecane są osobom z alergiami na metal, ponieważ emalia nie uczula i izoluje żywność od kontaktu z metalowym korpusem. Ponadto nowoczesne powłoki emaliowane renomowanych producentów są również wolne od niebezpiecznych domieszek, takich jak ołów czy kadm (dawniej stosowanych w barwnikach) – wysokiej jakości emalia nie zawiera toksycznych ciężkich metali i jest w pełni bezpieczna dla zdrowia.
Brak rdzy i odporność na korozję: Emalia chroni metalową bazę garnka przed powietrzem i wodą, dzięki czemu garnki emaliowane nie rdzewieją od wewnątrz. Dopóki powłoka pozostaje nienaruszona, stalowy lub żeliwny rdzeń nie ma kontaktu z wilgocią, co zapobiega korozji. Można więc gotować i przechowywać potrawy w takich garnkach bez ryzyka.
Wszechstronność zastosowań: Naczynia emaliowane są niezwykle uniwersalne. Nadają się do gotowania wszelkich potraw, od zup i sosów, przez mleko i kaszki (emalia nie przypala mleka tak łatwo jak goły metal, jeśli gotujemy na małym ogniu), po dania kwaśne i słodkie. Świetnie sprawdzają się do gotowania i przechowywania żywności – można w tym samym garnku ugotować bigos czy kompot, a potem po ostudzeniu wstawić go (przykrytego) do lodówki. Emalia zabezpiecza przed przenikaniem metalu do potraw, więc jedzenie może być w garnku emaliowanym przechowywane nawet kilka dni bez utraty walorów smakowych czy zdrowotnych. Garnki emaliowane znoszą także bardzo wysokie temperatury, dzięki czemu większość z nich nadaje się nie tylko na kuchenkę, ale i do piekarnika (o ile nie mają elementów, które temu przeciwdziałają – patrz rozdział o używaniu w piekarniku). Można w nich więc zarówno gotować na ogniu czy płycie, jak i zapiekać potrawy w piecu.
Szybkie nagrzewanie i ekonomia gotowania: Większość tradycyjnych garnków emaliowanych wykonana jest z relatywnie cienkiej stalowej blachy, co sprawia, że szybko się nagrzewają. Na przykład, woda w małym garnku może zagotować się szybciej niż w grubościennym garnku żeliwnym czy nawet w garnku ze stali nierdzewnej z grubym dnem. Szybsze gotowanie to oszczędność czasu i energii (gazu lub prądu). Co więcej, dobry garnek emaliowany utrzymuje temperaturę potrawy przez dłuższy czas po zdjęciu z ognia. Dzięki temu można w nim serwować dania na stół – np. zupę w emaliowanym rondelku czy sos w sosjerce – a potrawa dłużej pozostanie ciepła.
Odporność na wysoką temperaturę: Emalia jest wypalana w ponad 800°C, dlatego sam garnek (bez elementów plastikowych) wytrzymuje wysokie temperatury. Można w nim gotować na mocnym ogniu, a także (w większości przypadków) używać w piekarniku bez obaw o uszkodzenie powłoki. Emalia nie przypala się i nie rozkłada chemicznie pod wpływem temperatury – nie ma ryzyka wydzielania toksycznych oparów (jak np. w przypadku przegrzania teflonu). Co istotne, dobrze wypalona powłoka emaliowana jest również dość odporna na zmiany temperatur. W wielu źródłach podaje się, że garnki emaliowane znoszą nawet gwałtowne schładzanie – np. wlanie chłodnej wody do gorącego garnka – choć bezpieczniej unikać skrajnych „szoków termicznych”. Mniej drastyczne zmiany, jak odstawienie gorącego garnka na chłodną podkładkę czy nalanie ciepłej wody do ostudzenia przypalonego garnka, na ogół nie powodują pękania emalii dobrej jakości.
Atrakcyjny wygląd i styl: Nie bez znaczenia jest estetyka garnków emaliowanych. Dostępne są one w ogromnej gamie kolorów, wzorów i kształtów, co pozwala dobrać komplety garnków emaliowanych idealnie pasujące do wystroju kuchni czy jadalni. Nowoczesne emaliowane garnki o jednolitych kolorach (np. pastelowych, matowych lub połyskujących) z przezroczystymi pokrywami świetnie komponują się ze współczesnymi wnętrzami. Z kolei tradycyjne wzory garnków emaliowanych retro – kremowe z brzegiem w innym kolorze, ozdobione motywami kwiatów, owoców czy grochów – wprowadzają przytulny, nostalgiczny klimat do kuchni w stylu vintage. Co za tym idzie, emaliowane rondelki i kubki bywają tak ładne, że służą nie tylko do gotowania, ale i do serwowania potraw bezpośrednio na stół, a nawet jako element dekoracyjny w kuchni. Bogactwo dostępnych wzorów sprawia, że każdy znajdzie coś dla siebie – od stonowanej elegancji po ludowe kwiaty czy zabawne wzory dziecięce.
Dobry stosunek jakości do ceny:Garnki emaliowane są na ogół przystępne cenowo w porównaniu z innymi typami garnków. Nawet produkty renomowanych marek bywają tańsze niż odpowiedniki ze stali nierdzewnej czy żeliwa. Za stosunkowo niewielką kwotę można skompletować cały zestaw solidnych garnków emaliowanych, które posłużą wiele lat. To czyni je opłacalną inwestycją – szczególnie, że dobrze utrzymany garnek emaliowany może służyć naprawdę długo (z reguły znacznie dłużej niż naczynia z powłoką nieprzywierającą w nowoczesnych patelniach). Co ważne, emalia nie płowieje od promieni UV. Kolorowe naczynia nie stracą więc barwy z upływem czasu, nawet jeśli są wystawione na światło słoneczne.
Podsumowując, zalety garnków emaliowanych obejmują zdrowe i bezpieczne gotowanie, uniwersalność, wygodę czyszczenia oraz walory estetyczne. Nic dziwnego, że garnki te wciąż są uważane za najzdrowsze naczynia do gotowania i cieszą się niesłabnącą popularnością.
Wady garnków emaliowanych i potencjalne obawy
Choć jesteśmy entuzjastami emalii, uczciwie trzeba wspomnieć o kilku wadach i ograniczeniach garnków emaliowanych. Nie są one dyskwalifikujące – raczej wskazują na to, jak prawidłowo obchodzić się z tymi naczyniami, by długo nam służyły. Oto najważniejsze kwestie:
Wrażliwość na uszkodzenia mechaniczne: Największą słabością garnków emaliowanych jest kruchość powłoki emaliowej. Emalia, choć twarda, może odpryskiwać przy uderzeniach lub upuszczeniu garnka. Gwałtowne stuknięcie (np. uderzenie o kant blatu, upadek na podłogę czy obicie o inne naczynie) może spowodować pęknięcie szkliwa i odprysk emalii, odsłaniając metal. Naczynie z tak uszkodzoną wewnętrzną powłoką niestety traci swoje właściwości i nie nadaje się już do gotowania – kontakt żywności z odsłoniętą blachą może być niebezpieczny (patrz rozdział o bezpieczeństwie). Nawet drobne wyszczerbienie emalii wewnątrz garnka dyskwalifikuje go z użytku kulinarnego. Trzeba zatem obchodzić się z nimi ostrożniej niż np. z garnkami stalowymi – unikać upadków i mocnych uderzeń. Odpryski i pęknięcia to niestety realne ryzyko, zwłaszcza przy tańszych, cieńszych garnkach niskiej jakości.
Podatność na zarysowania: Mimo gładkiej i dość twardej powierzchni, emalia może się porysować przy kontakcie z ostrymi lub szorstkimi narzędziami. Mieszanie metalową łyżką, używanie trzepaczki drucianej czy krojenie nożem wewnątrz garnka jest niewskazane i grozi trwałym zarysowaniem szkliwa. Zarysowana wewnętrzna powłoka traci ciągłość i może zacząć odpryskiwać. Nawet jeśli rysa nie odsłania od razu metalu, może sprzyjać przywieraniu jedzenia i dalszemu uszkadzaniu emalii. Dlatego przy gotowaniu w emalii trzeba używać akcesoriów drewnianych lub silikonowych. Również przy myciu nie wolno używać druciaków ani szorstkich stron gąbki – mogą zmatowić i porysować powierzchnię. Ta względna delikatność powłoki to wada w porównaniu np. z garnkami ze stali nierdzewnej, w których można mieszać metalową łyżką bez szkody. W garnkach emaliowanych wymagane jest ostrożniejsze traktowanie.
Brak właściwości nieprzywierających: Powłoka emaliowana nie jest powłoką nieprzywierającą w rozumieniu np. teflonu czy ceramiki. Choć jest gładka, to np. mleko, kasza czy gęsty sos mogą przypalić się, jeśli gotujemy je zbyt intensywnie lub zapomnimy zamieszać. Garnki emaliowane nie zapobiegają więc przywieraniu potraw – trzeba stosować standardowe środki zaradcze: odpowiednią ilość wody/tłuszczu, mieszanie potraw podczas gotowania i unikanie przegrzewania pustego naczynia. Jeżeli już coś się przypali, konieczne będzie namaczanie. Dla osób przyzwyczajonych do patelni teflonowych może to być pewna niedogodność. Trzeba po prostu pilnować potraw w trakcie gotowania, bo emalia nie „wybacza” przypalenia tak łatwo. Z drugiej strony, przy odpowiedniej technice gotowania przypalanie zdarza się rzadko, a emalia ma tę przewagę, że przypalone resztki można odmoczyć i wyczyścić bez trwałego uszkodzenia garnka – o ile nie będziemy szorować na siłę.
Niektóre ograniczenia w użytkowaniu: Mimo uniwersalności, garnki emaliowane mają parę ograniczeń. Nie wolno używać ich w kuchence mikrofalowej, ponieważ mają metalowy rdzeń – wsadzając taki garnek do mikrofali, ryzykujemy uszkodzenie urządzenia i iskrzenie (dotyczy to zresztą każdego metalowego naczynia). Ponadto, choć większość garnków emaliowanych nadaje się do piekarnika, należy uważać na elementy typu uchwyty czy pokrywki. Jeśli są plastikowe, to garnka nie wolno wkładać do pieca. Co więcej, niekoniecznie każdy garnek emaliowany zadziała na kuchence indukcyjnej. Wprawdzie większość tego typu naczyń spełnia ten warunek, ale zdarzają się modele (zwłaszcza starsze lub bardzo tanie, z nierównym dnem), które indukcji nie obsłużą – zawsze warto sprawdzić oznaczenia producenta.
Konieczność odpowiedniej pielęgnacji: Garnki emaliowane wymagają dbałości ze strony użytkownika. Nie jest to trudne, ale na pewno bardziej wymagające niż w przypadku garnków ze stali nierdzewnej. Trzeba pamiętać o ręcznym myciu miękką gąbką (lub delikatnym programie zmywarki, jeśli producent dopuszcza), unikaniu nagłych zmian temperatur, właściwym przechowywaniu (np. unikać wkładania jednego garnka w drugi bez zabezpieczenia, by nie obić emalii) i stosowaniu odpowiednich środków. Jeśli ktoś oczekuje naczyń „bezobsługowych”, którym nic nie szkodzi – może być rozczarowany. Emalia odwdzięcza się jednak za troskę, służąc wiele lat w niezmiennym stanie, ale zaniedbana lub źle użytkowana – może łatwo ulec zniszczeniu. Warto też unikać najtańszych garnków emaliowanych niewiadomego pochodzenia. Często mają one cieńszą i mniej trwałą powłokę, która rzeczywiście może szybko się zużyć lub odprysnąć. Lepiej wybrać produkt sprawdzonej marki, nawet jeśli trochę droższy i odpowiednio się z nim obchodzić.
Podsumowując, wady garnków emaliowanych sprowadzają się głównie do ich relatywnej delikatności. Wymagają ostrożności, by nie uszkodzić emalii. Nie są też nieprzywierające, więc gotując w nich, trzeba zachować dobre praktyki kulinarne. Jeżeli jednak użytkownik zaakceptuje te wymagania i będzie dbał o naczynia, wówczas trwałość oraz zalety emalii z nawiązką wynagradzają te niedogodności. Wiele negatywnych opinii wynika z niewłaściwego użytkowania – prawidłowo eksploatowane garnki emaliowane mogą służyć bardzo długo i nie sprawiać problemów. W dalszych częściach poradnika doradzimy, jak o nie dbać, by obalić mit, że garnki emaliowane szybko się zużywają.
Bezpieczeństwo i wpływ garnków emaliowanych na zdrowie
Jednym z najczęściej zadawanych pytań jest: czy garnki emaliowane są zdrowe i bezpieczne? Odpowiedź brzmi: tak – pod warunkiem, że ich powłoka jest nienaruszona. Co więcej, garnki te uchodzą za najzdrowsze naczynia do gotowania nie bez powodu. Oto kluczowe aspekty związane z bezpieczeństwem:
1. Brak szkodliwych substancji: Nowoczesne powłoki emaliowane są wolne od toksyn. W przeciwieństwie do niektórych starych emalii sprzed kilkudziesięciu lat, współczesne garnki nie zawierają ołowiu ani kadmu w warstwie szkliwa. Renomowani producenci przestrzegają norm UE dotyczących kontaktu z żywnością – emalia jest dla nich materiałem dopuszczonym i bezpiecznym. Podczas gotowania emalia nie wydziela żadnych związków chemicznych do potraw, nawet przy wysokich temperaturach. Dzięki temu garnki emaliowane poleca się do użytkowania przy gotowaniu dla dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych oraz alergików. Są one obojętne dla organizmu i nie wpływają negatywnie na wartość odżywczą posiłków.
2. Antyalergiczność – brak niklu i metali uczulających: Jak wspomniano, emalia to szklista warstwa izolująca żywność od metalu. Dlatego osoby uczulone na nikiel lub inne metale ciężkie (np. kobalt, chrom) mogą bezpiecznie używać garnków emaliowanych. W przeciwieństwie do garnków ze stali nierdzewnej, które zawierają do ~10% niklu i mogą powodować reakcje u alergików na nikiel, garnki emaliowane nie mają bezpośredniego kontaktu potraw z niklem.
3. Czy garnki emaliowane zmieniają smak potraw? Nie, wysokiej jakości emalia jest całkowicie smakowo obojętna. Nie pochłania zapachów ani nie przenosi smaków między potrawami. Możemy ugotować w emaliowanym rondlu aromatyczny gulasz, a następnego dnia kompot – i kompot nie przejdzie „resztką” aromatu gulaszu. Ponadto, jak już wspomniano, w garnku emaliowanym nie pojawia się metaliczny posmak potraw, nawet przy długim gotowaniu lub przechowywaniu jedzenia. To duża przewaga nad niektórymi garnkami stalowymi – np. kwaśny bigos przechowywany w stalowym garnku po 2–3 dniach może nabrać metalicznego aromatu i posmaku.
4. Kiedy garnki emaliowane mogą być szkodliwe? Tylko w przypadku, gdy dojdzie do uszkodzenia wewnętrznej powłoki emaliowanej. Gładka, nieuszkodzona emalia jest absolutnie bezpieczna, ale jeśli w garnku pojawi się odprysk lub głęboka rysa, która odsłoni metalowy korpus, wówczas naczynie traci swoje właściwości zdrowotne. Odsłonięta stal (często zwykła stal węglowa) może reagować z żywnością – np. rdzewieć, uwalniać związki żelaza, a jeśli jest to stal pokryta wcześniej emalią bazową zawierającą metale (np. kobalt jako barwnik), teoretycznie mogą się one przedostać do jedzenia. Dodatkowo w szczelinie po odprysku mogą gromadzić się resztki i bakterie, co psuje higieniczność naczynia. Eksperci zgodnie zalecają: jeśli uszkodzenie dotyczy wnętrza garnka – nie gotujmy w nim więcej. Taki garnek lepiej przeznaczyć do celów dekoracyjnych lub jako pojemnik, ewentualnie wymienić na nowy. Małe obicie na zewnątrz nie czyni garnka od razu szkodliwym, jednak warto obserwować, czy rdza się nie rozwija i w miarę możliwości taki garnek również wymienić, gdyż rdza może się rozprzestrzeniać pod powłoką.
5. Ciężkie metale w emalii – czy jest się czego obawiać? Współcześnie produkowane naczynia emaliowane przeznaczone do kontaktu z żywnością nie zawierają ołowiu ani kadmu. Te szkodliwe pierwiastki kiedyś stosowano przy barwieniu szkliw. Na przykład, intensywnie pomarańczowe czy żółte emalie sprzed dekad mogły zawierać związek kadmu. Jeśli kupujemy nowe garnki od uznanych producentów, możemy być spokojni – podlegają one kontrolom i normom.
W przypadku bardzo starych garnków (np. zabytkowych) lub emalii niewiadomego pochodzenia (np. tanie importy spoza UE sprzed kilkunastu lat) pojawiały się obawy o zawartość metali ciężkich. Jeżeli używamy takiego starego garnka na co dzień, warto zbadać go testerem do wykrywania ołowiu w naczyniach lub po prostu wymienić na nowy dla pewności. Generalnie jednak mit o szkodliwości garnków emaliowanych wynika najczęściej z pomylenia przyczyny i skutku. Garnki emaliowane uszkodzone faktycznie stają się niebezpieczne. To samo dotyczy emalii sprzed kilkudziesięciu lat. Nowe garnki emaliowane są całkowicie bezpieczne dla zdrowia i środowiska, co potwierdza ich niezmienna popularność. Nie bez przyczyny w wielu rankingach wymienia się je na pierwszym miejscu jako najzdrowsze garnki do gotowania na co dzień.
Reasumując, garnki emaliowane są zdrowe – pod warunkiem że powłoka emaliowa jest w idealnym stanie. Wtedy spełniają swoją rolę ochronną i nie wprowadzają do jedzenia nic niepożądanego. Należy tylko uważać na uszkodzenia emalii i w razie ich wystąpienia zaprzestać używania takiego garnka do gotowania. Jeśli będziemy przestrzegać tych zasad, emaliowane naczynia odwdzięczą się nam bezpiecznym i komfortowym gotowaniem przez lata.
Gotowanie i użytkowanie garnków emaliowanych w praktyce
Czy garnki emaliowane są praktyczne na co dzień? Zdecydowanie tak – można ich używać na większości typów kuchenek, a gotowanie w nich ma swoją specyfikę, do której łatwo się przyzwyczaić. Poniżej odpowiadamy na najczęstsze pytania dotyczące użytkowania garnków emaliowanych:
Na jakich kuchenkach można używać garnków emaliowanych?
Garnki emaliowane sprawdzą się na praktycznie wszystkich rodzajach kuchenek. Ponieważ mają metalowy korpus, doskonale nadają się na kuchenki gazowe, elektryczne, ceramiczne, halogenowe, a w większości wypadków także na kuchnie indukcyjne.
Kuchenka gazowa: To tradycyjne środowisko dla garnków emaliowanych – większość z nich była projektowana z myślą o ogniu gazowym. Należy jednak pamiętać, by płomień nie wychodził poza dno garnka (zresztą dotyczy to wszystkich garnków), bo ogień opływający boki może osmalić i przebarwić emalię na zewnątrz. Emalia wytrzymuje wysoką temperaturę, ale sadza z gazu może pozostawić ślad. Ogólnie jednak gotowanie na gazie w garnku emaliowanym jest bezproblemowe.
Kuchenka elektryczna (płyta grzewcza żeliwna): Garnki emaliowane mają płaskie dna, więc dobrze przylegają do płyty elektrycznej. Szybko się nagrzewają i równomiernie przekazują ciepło na dnie. Trzeba jednak uważać, by nie przegrzać pustego garnka. Cienka stal może wtedy ulec przebarwieniu, a emalia nadmiernie się nagrzać. Co więcej, zawsze stawiajmy garnek z czymś w środku lub z odrobiną wody/oleju
Płyta ceramiczna / halogenowa: To w zasadzie odmiana kuchenki elektrycznej – szklana płyta, pod którą grzeją spirale lub lampy halogenowe. Garnki emaliowane nadają się do nich idealnie – są gładkie, nie porysują płyty (pod warunkiem że dno jest czyste, bez szorstkich nagarów). Działają podobnie jak na zwykłej elektrycznej – szybko się nagrzewają. Uwaga: po zdjęciu garnka z płyty ceramicznej, która pozostaje gorąca, nie stawiajmy go od razu na zimnej powierzchni czy mokrej ścierce, by gwałtownie go schłodzić, bo może to spowodować pęknięcie szkła płyty lub (w skrajnych przypadkach) uszkodzenie emalii. Ale to ogólna zasada dotycząca wszystkich naczyń na ceramice – same garnki emaliowane znoszą to dobrze, jednak płyta może nie.
Kuchenka indukcyjna:Czy garnki emaliowane nadają się na indukcję? W większości przypadków tak, jeśli tylko dno garnka jest ferromagnetyczne. Typowe garnki emaliowane wykonane ze stali są magnetyczne, zatem będą działały na indukcji. Wyjątek mogą stanowić garnki z aluminiowym rdzeniem pokryte emalią (rzadziej spotykane) – te nie zadziałają, bo aluminium nie jest magnetyczne. Znakomita większość emaliowanych garnków dostępnych na rynku polskim ma jednak stalowe dno i producent wyraźnie oznacza na opakowaniu/pod garnkiem, że nadają się na indukcję. Warto przed zakupem sprawdzić symbol indukcji (cewki) na dnie lub w opisie produktu. Co więcej, garnki emaliowane na indukcji działają bardzo dobrze. Stal szybko się rozgrzewa polem elektromagnetycznym, co skraca czas gotowania. Trzeba jednak pamiętać, że indukcja potrafi bardzo szybko rozgrzać naczynie – unikajmy ustawiania mocy maksymalnej „na pusty” garnek, bo w kilkadziesiąt sekund możemy go nadmiernie rozgrzać. Najpierw włóżmy składniki lub wodę, potem nastawmy moc. Jeśli garnki mają idealnie płaskie dno, indukcja będzie efektywna; jeśli dno jest mocno wybrzuszone, kontakt z płytą indukcyjną będzie gorszy i mogą gorzej działać. Zwracajmy na to uwagę. Generalnie jednak wysokiej jakości garnki emaliowane znanych marek (np. Silit, WMF, Riess, Belis czy Naczynia Olkusz) są w pełni przystosowane do indukcji.
Podsumowując: garnki emaliowane są kompatybilne z większością kuchenek spotykanych w gospodarstwach domowych. Jeśli posiadamy kuchenkę indukcyjną, upewnijmy się, że wybrany model garnka jest do niej dostosowany. W innym razie – niezależnie czy posiadamy gaz, „elektryka” czy płytę ceramiczną – emalia będzie działać bez zastrzeżeń.
Czy garnki emaliowane można używać w piekarniku?
Często pojawia się pytanie, czy garnek emaliowany można wstawić do piekarnika (np. żeby podgrzać potrawę lub zapiec). Odpowiedź brzmi: tak, można – ale pod pewnymi warunkami. Sama emalia i metalowy korpus garnka zniosą bez problemu wysoką temperaturę pieca. Należy jednak zwrócić uwagę na inne elementy naczynia:
Uchwyty garnka: Jeśli garnek ma uchwyty metalowe lub emaliowane, to bez obaw można go wsadzić do pieca – te materiały wytrzymają temperaturę. Jeśli jednak uchwyty są z tworzywa sztucznego (np. bakelitowe rączki lub plastikowe nakładki), to zazwyczaj producent określa maksymalną temperaturę (np. do 180°C) lub zaleca unikanie piekarnika. Plastik może się stopić lub zdeformować. W tradycyjnych garnkach emaliowanych uchwyty często są integralną częścią garnka (metalowe „uszy” również pokryte emalią) – takie naczynie w całości można bezpiecznie zapiekać.
Pokrywka: Wiele nowoczesnych garnków emaliowanych jest wyposażonych w szklane pokrywki z odpowietrznikiem. Szkło hartowane w pokrywkach zwykle wytrzymuje około 180–220°C. Jeśli chcemy zapiekać potrawę w wyższej temperaturze, lepiej użyć pokrywki metalowej (niektóre garnki mają emaliowaną pokrywę metalową) albo piec bez przykrycia. Pokrywki z plastikowymi uchwytami również ograniczają zakres użycia w piecu – plastikowy gałka może się roztopić powyżej określonej temperatury (często >150°C bywa problematyczne). W razie wątpliwości można odkręcić plastikową gałkę na czas pieczenia (o ile konstrukcja na to pozwala) lub zastąpić ją uchwytem ze stali/silikonu, jeśli mamy taką opcję.
Uszczelki, elementy gumowe: Niektóre garnki szybkowarowe czy specjalne brytfanny emaliowane mogą mieć silikonowe uszczelki – one też mają ograniczoną odporność (zwykle do ~200°C). Zwykłe garnki emaliowane raczej nie zawierają takich elementów.
Jeśli spełnione są powyższe warunki (metalowe uchwyty, brak wrażliwych elementów), garnek emaliowany można śmiało używać jak brytfanny w piekarniku. Przykładowo, można w nim podgrzać potrawę, zapiec makaron z serem, a nawet upiec chleb (niektóre przepisy polecają garnki żeliwne emaliowane do wypieku chleba, by uzyskać efekt pieca chlebowego). Należy tylko pamiętać, by nie wkładać nagle zimnego garnka z potrawą do bardzo gorącego pieca – lepiej wstawić naczynie razem z potrawą już podczas nagrzewania się piekarnika, aby nagrzewało się stopniowo (to bardziej kwestia równomierności pieczenia i bezpieczeństwa naczynia niż absolutna konieczność – dobre garnki wytrzymają i tak). Po upieczeniu warto studzić garnek powoli, w temperaturze pokojowej – unikać szoku termicznego (np. nie zalewamy od razu zimną wodą).
Uwaga: zawsze kierujmy się zaleceniami producenta. Jeśli na garnku lub opakowaniu jest przekreślony symbol piekarnika, to znaczy, że dany model ma ograniczenia i nie powinien być używany w piecu. W zdecydowanej większości przypadków jednak garnki emaliowane nadają się do zapiekania – co jest ich przewagą nad garnkami z powłokami teflonowymi (teflon powyżej ~250°C ulega zniszczeniu, a wiele patelni teflonowych nie wolno wkładać do pieca wcale).
Czy garnki emaliowane można używać w kuchence mikrofalowej?
Nie, absolutnie nie. Garnki emaliowane mają metalową konstrukcję (stal lub żeliwo), więc nie nadają się do użytku w mikrofali – metal w kuchence mikrofalowej iskrzy i grozi uszkodzeniem urządzenia. Dotyczy to zarówno całego garnka, jak i np. emaliowanego kubka. Nawet niewielkie elementy metalowe powodują powstawanie łuków elektrycznych w mikrofali. Zasada jest prosta: żadnego metalu do mikrofali – czyli także garnków emaliowanych. Jeśli potrzebujemy podgrzać danie w mikrofalówce, przełóżmy je do naczynia szklanego lub ceramicznego.
Czy garnki emaliowane nadają się do gotowania potraw kwaśnych?
Tak – i są do tego wręcz stworzone. Emalia jest chemicznie obojętna i odporna na działanie kwasów spożywczych. Gotowanie kwaśnych zup (kapuśniak, żurek, ogórkowa), potraw z kiszonej kapusty (bigos), dań z dodatkiem octu (marynaty, potrawka w zalewie octowej) czy owocowych przetworów (powidła, dżemy) w garnkach emaliowanych jest całkowicie bezpieczne i nie wpływa na smak. W garnku stalowym niektóre z tych dań mogłyby nabrać lekko metalicznego posmaku przy dłuższym gotowaniu lub przechowywaniu. Co więcej, duże garnki emaliowane są od lat polecane właśnie do kiszenia i gotowania potraw fermentowanych. Przykładowo, bigos wielu doświadczonych gospodyń gotuje właśnie w wielkim emaliowanym garze, bo można go tam potem trzymać przez parę dni (na balkonie czy w chłodnej spiżarni) i nic złego się z nim nie dzieje.
Zastosowanie specjalne – kiszenie i marynowanie: Emaliowane naczynia nadają się do kiszenia ogórków, kapusty itp. Można śmiało kisić kapustę w emaliowanej beczce lub garnku. Tradycyjnie używano do tego kamionki, ale duży emaliowany gar również się sprawdzi, bo nie wejdzie w reakcję z kiszonką. Również marynowanie mięs czy grzybów w zalewie octowej można przeprowadzić w garnku emaliowanym. Emalia nie przeniesie żadnych smaków ani zapachów do kiszonek/marynat, co czyni ją bardzo uniwersalną. Oczywiście, jeżeli zamierzamy przechowywać żywność przez dłuższy czas w takich naczyniach, upewnijmy się, że emalia jest nienaruszona – pozbawiona pęknięć.
Czy w garnkach emaliowanych można przechowywać żywność np. w lodówce?
Tak. To kolejna wielka zaleta emalii: ugotowaną potrawę możemy po ostudzeniu zostawić w garnku, przykryć i włożyć do lodówki – bez obaw o pogorszenie smaku czy właściwości potrawy. Ponieważ emalia izoluje żywność od metalu, długotrwałe przechowywanie jedzenia w garnku emaliowanym nie powoduje metalicznego posmaku ani nie wpływa na aromat. W garnkach ze stali nierdzewnej producenci często odradzają trzymanie żywności przez więcej niż 1–2 dni, aby uniknąć właśnie subtelnej zmiany smaku (oraz potencjalnych reakcji z solanką, octem itp.). W garnku emaliowanym ten problem nie występuje – to jak trzymać żywność w szklanym lub porcelanowym pojemniku.
Po wyjęciu z lodówki garnka z zupą czy gulaszem możemy go od razu postawić na palnik i odgrzać – stopniowe podgrzewanie na małym ogniu zapewni, że naczynie się równomiernie nagrzeje. W ten sposób emaliowany garnek spełnia rolę zarówno naczynia do gotowania, jak i pojemnika do przechowywania – mniej zmywania i wygoda dla użytkownika.
Czy emalia jest nieprzywierająca? Jak gotować, żeby nie przypalać?
Emalia nie jest typową powłoką nieprzywierającą, ale dzięki jej gładkości przy odpowiedniej technice gotowania potrawy nie będą przywierać ani się przypalać. Kilka praktycznych wskazówek:
Unikaj pustego rozgrzewania: Nigdy nie rozgrzewaj intensywnie pustego garnka emaliowanego. Cienka blacha szybko się nagrzewa i jeśli nie ma w środku oleju lub wody, łatwo przegrzać punktowo powierzchnię, co sprzyja przypaleniu gdy później dodamy składniki. Zawsze zaczynaj gotowanie od wlania odrobiny płynu lub tłuszczu na dno.
Używaj odpowiedniej mocy palnika: Garnki emaliowane szybko się nagrzewają, więc zwykle nie ma potrzeby gotować na maksymalnym ogniu (chyba że chcemy szybko zagotować wodę). Do duszenia, gotowania zup, mleka itp. lepiej używać średniego lub małego ognia. Emalia dobrze trzyma ciepło, więc utrzymanie wrzenia na małym płomieniu jest łatwe.
Mieszaj potrawy gęste: Przy gotowaniu gulaszu, owsianki, budyniu, ryżu czy innych gęstniejących potraw należy co jakiś czas zamieszać drewnianą lub silikonową łyżką, by nic nie przywarło do dna. To ogólna zasada w gotowaniu – w garnku emaliowanym ma szczególne znaczenie, bo szklista powierzchnia nie chroni przed przypaleniem, jeśli coś leży na gorącym dnie zbyt długo bez ruchu. Regularne mieszanie niweluje ten problem.
Dodawaj płyn według potrzeby: Jeśli widzisz, że potrawa gęstnieje i zaczyna przywierać, dolej odrobinę wody lub innego płynu i zmniejsz ogień. Jak radzi doświadczona blogerka: lepiej dodać więcej wody do gotującego dania i potem nadmiar odparować lub odlać, niż dopuścić do przypalenia – bo smaku spalenizny niczym nie usuniemy.
Patrz i wąchaj: jeśli dno garnka zaczyna pokrywać się przyrumienioną warstwą potrawy (np. smażymy cebulę i robi się zbyt brązowa), natychmiast zamieszaj i dolej odrobinę płynu. Obserwuj też zapach – gdy tylko poczujesz lekką nutę przypalenia, zdejmij garnek z ognia i zacznij ratować potrawę (np. przełóż do innego naczynia to, co nie przywarło i odmocz resztę). Ciemne wnętrze garnka może nieco utrudnić zobaczenie początku przypalania, więc w takich garnkach polegaj bardziej na zapachu i częstszym mieszaniu.
Czy emalia jest śliska? Emaliowana powierzchnia jest gładka i dość śliska, co ułatwia mieszanie i odchodzenie potraw od dna – np. naleśniki smażone na patelni z emalii dadzą się zaskakująco łatwo przewrócić, mimo braku teflonu. Jednak nie jest to powłoka nieprzywierająca z definicji, dlatego zawsze używaj trochę tłuszczu do smażenia. Cienka warstwa oleju na dnie sprawi, że nawet jajecznica czy zasmażka nie przywrą mocno.
Podsumowując: emalia nie zabezpieczy nas przed przypaleniem, jeśli będziemy gotować nieuważnie. Natomiast stosując powyższe zasady, możemy gotować bez problemów. A jeśli już coś nam się przypali – w kolejnym rozdziale wyjaśniamy, jak doczyścić przypalony garnek, by nie uszkodzić emalii.
Czy garnki emaliowane mogą mieć nierówności i czy to normalne?
W idealnym świecie powłoka emaliowana powinna być gładka, lśniąca i równomiernie pokrywająca całą powierzchnię. W praktyce, zwłaszcza w tańszych garnkach, mogą zdarzyć się drobne nierówności, pęcherzyki powietrza pod emalią czy maleńkie skazy. Czy dyskwalifikuje to garnek? Niekoniecznie.
Małe nierówności powierzchni: Czasem dotykając wnętrza garnka, wyczujemy delikatną falistość lub minimalne grudki. Mogą to być artefakty procesu emaliowania – np. pyłek, który osiadł podczas wypału, lub drobna niedoskonałość stalowej bazy. Jeśli emalia nadal pokrywa takie miejsce ciągłą warstwą (nie ma pęknięcia ani odsłoniętego metalu), to garnek jest bezpieczny w użyciu. Takie nierówności nie wpływają na gotowanie.
Pęcherzyki i punkciki: Bywa, że w emalii widać mikroskopijne bąbelki albo punkciki (zwłaszcza na jasnej emalii). Jeśli są to zamknięte pęcherzyki pod powierzchnią szkliwa, nie stanowią problemu – ot, urok produkcji. Gorzej, jeśli pęcherzyk pęknie i zostawi maleńki krater. Wtedy to miejsce jest cieńsze i potencjalnie może szybciej się przebarwić czy nawet stać początkiem odprysku. Jednak pojedynczy drobny punktowy ubytek szkliwa na zewnętrznej stronie nie musi od razu oznaczać tragedii – warto go obserwować. Natomiast na wewnętrznej stronie nawet drobny ubytek jest ryzykowny.
Generalnie, niewielkie nierówności i różnice w grubości emalii zdarzają się szczególnie w garnkach ręcznie emaliowanych lub tańszych. W drogich markowych garnkach (typu Silit, Riess) powłoka bywa perfekcyjnie gładka niczym lustro – to kwestia wyjątkowo skrupulatnej kontroli jakości. Jednak niewielkie wady wizualne nie wpływają na zdrowotność. Można traktować je jako cechę produktu. Jeśli jednak otrzymamy nowy garnek z wyraźną wadą – np. gołym punktem bez emalii czy dużym spękaniem – należy go zareklamować.
Podsumowując: drobne nierówności w garnkach emaliowanych mogą występować i zwykle nie stanowią problemu, o ile nie ma przerwania powłoki. Emalia to rękodzieło w pewnym sensie – każda partia może mieć minimalnie inny odcień czy fakturę. Ważne, by nie było ostrych krawędzi ani odsłoniętej rdzy. W razie wątpliwości – lepiej skonsultować z producentem lub sprzedawcą – na przykład z obsługą klienta Kuketo.pl.
Pielęgnacja i konserwacja garnków emaliowanych
Aby garnki emaliowane służyły nam przez długie lata w niezmienionym stanie, warto przestrzegać kilku prostych zasad ich czyszczenia i konserwacji. Dbanie o emalię nie jest uciążliwe – wystarczy odrobina uwagi i właściwe nawyki. Oto kompletny przewodnik, jak czyścić i dbać o garnki emaliowane na co dzień:
Codzienne czyszczenie garnków emaliowanych
Mycie po każdym użyciu powinno być delikatne, ale skuteczne. Najważniejsze zalecenia:
Unikaj szorowania ostrymi narzędziami: Emalia nie lubi szorstkich gąbek, druciaków, proszków do szorowania ani past polerskich. Te ostatnie mogą porysować lub zmatowić połyskliwą powierzchnię. Do mycia używaj miękkiej strony gąbki lub miękkiej ścierki. Jeśli coś mocniej przylgnęło, nie drap na siłę – pomocz naczynie. Zdecydowanie nie próbuj „skrobać” przypaleń nożem czy stalową szczotką – to szybka droga do zniszczenia emalii.
Ciepła woda z płynem: W większości przypadków do umycia wystarczy ciepła woda z odrobiną płynu do naczyń. Emalia jest gładka, więc zwykle resztki jedzenia łatwo odchodzą po namoczeniu przez kilka minut. Jeśli garnek ostygł, nalej do niego ciepłej (niekoniecznie wrzącej) wody z kilkoma kroplami płynu, zostaw na parę minut, a potem umyj gąbką.
Zmywarka – tak czy nie? Większość producentów garnków emaliowanych dopuszcza mycie w zmywarce, aczkolwiek z pewnymi zastrzeżeniami. Emalia jako taka jest odporna na detergenty i wysoką temperaturę, więc nie rozpuści się ani nie zniszczy bezpośrednio. Jednak częste mycie w zmywarce może z czasem zmatowić połysk emalii (silne tabletki do zmywarek i wysoka temperatura mogą dać taki efekt na szkliwie). Poza tym garnki mogą się obijać o inne naczynia w trakcie mycia – co grozi powstaniem odprysków, jeśli się uderzą. Jeśli chcemy myć emalię w zmywarce, najlepiej stosować łagodny program i unikać przeładowywania kosza. Pokrywki ze szkła jak najbardziej można myć automatycznie. Rekomendacja ogólna brzmi jednak: jeśli zależy nam na utrzymaniu idealnego wyglądu emalii, myjmy ręcznie. Zmywarka jest akceptowalna, ale ręczne mycie jest dla tych garnków po prostu bardziej „czułe”.
Wycieranie do sucha: Po umyciu warto garnki wytrzeć miękką ściereczką do sucha, zwłaszcza na rantach i brzegach. Choć emalia chroni przed rdzą, to na krawędziach garnka (np. tam gdzie pokrywka ociera o brzeg) mogą być mikroskopijne przerwy. Osuszenie zapobiegnie pozostawaniu wody w takich miejscach. Poza tym wytarte garnki nie mają zacieków i pięknie się błyszczą na półce.
Radzenie sobie z przypaleniami i uporczywymi plamami
Prędzej czy później każdemu zdarzy się coś w garnku przypalić – zwłaszcza gdy gotujemy mleko, ryż na mleku czy budyń. Na szczęście przypalony garnek emaliowany można domyć, trzeba to tylko zrobić z głową, by nie uszkodzić powłoki. Jak to zrobić krok po kroku?
Namaczanie: To podstawa. Absolutnie nie skrobiemy na siłę przypalonej warstwy na sucho! Zalej przypalony garnek ciepłą wodą (może być z dodatkiem odrobiny płynu do naczyń) i zostaw na jakiś czas. Jeśli przypalenie jest lekkie, wystarczy kilka-kilkanaście minut. Jeśli mocne – nawet kilka godzin, a w skrajnych przypadkach cała noc moczenia nie zaszkodzi. Wodę możesz też podgrzać w garnku – ciepła szybciej rozmiękczy przypaleniznę.
Soda oczyszczona lub sól: Stare domowe metody radzą wsypać łyżkę sody oczyszczonej (lub soli kuchennej) do przypalonego garnka z odrobiną wody i zagotować przez parę minut. Soda zmiękcza i odkleja zwęglone resztki. Po krótkim gotowaniu wyłącz ogień i zostaw roztwór do ostygnięcia. Następnie delikatnie umyj miękką gąbką – powinno zejść znacznie łatwiej. Jeśli nadal coś zostało, można powtórzyć.
Ocet lub kwasek cytrynowy: Innym sposobem na przypalenia (zwłaszcza cukier, karmel, mleko) jest wlanie szklanki octu do garnka z wodą lub wsypanie łyżki kwasku cytrynowego i zagotowanie. Woda z octem rozpuści brązowe osady i tłuste przypalenia. Uwaga – będzie intensywnie pachnieć. Po tym zabiegu umyj garnek jak zwykle płynem, by pozbyć się zapachu octu.
Delikatne ścieranie: Gdy przypalona warstwa zmięknie, użyj gąbki o normalnej miękkości i okrężnymi ruchami spróbuj zetrzeć brud. Czasem trzeba włożyć w to trochę siły, ale nie przesadzaj. Jeśli przypalenie przywarło naprawdę mocno, lepiej wróć do punktu 1 (ponowne namaczanie lub gotowanie z sodą) niż zacząć drapać. Z reguły jednak po porządnym namoczeniu większość przypaleń schodzi bez problemu.
Czego unikać: Nie używaj proszków z chlorem czy silnych żrących środków typu „Kret” – są nieprzebadane na emalii i mogą ją zmatowić lub odbarwić. Unikaj też czyścików stalowych. Jeśli standardowe metody zawodzą, w sklepach są specjalne proszki do czyszczenia przypalonych garnków (na bazie aktywnego tlenu). Zwykle są one bezpieczne dla emalii, ale warto przeczytać etykietę. W ostateczności można spróbować wybielacza chlorowego na uporczywe przebarwienia – wlać trochę wybielacza z wodą i zostawić na parę godzin, potem dobrze wypłukać. Jednak uwaga: chlor może nieznacznie zmatowić połysk, więc lepiej stosować tę metodę tylko do białej emalii i bardzo okazjonalnie.
Z doświadczenia: większość przypaleń da się usunąć namaczaniem i sodą/solą. Kluczem jest cierpliwość – nie próbujmy czyścić przypalonego garnka od razu na gorąco, agresywnie, bo możemy tylko porysować emalię i rozprowadzić przypaloną warstwę na większej powierzchni. Lepiej zalać wodą, odstawić, zająć się czymś innym i wrócić za godzinę. Wtedy doczyszczenie będzie znacznie łatwiejsze i bezpieczniejsze dla garnka.
Zapobieganie uszkodzeniom emalii podczas użytkowania
Oprócz samego czyszczenia ważna jest ogólna troska o naczynia, by zapobiegać odpryskom i pęknięciom powłoki. Oto środki zapobiegawcze, które warto wdrożyć:
Używaj drewnianych lub silikonowych przyborów: Jak już podkreślaliśmy, mieszanie metalowymi sztućcami może porysować emalię. Dlatego trzymaj w kuchni przynajmniej kilka łyżek, szpatułek czy łopatek z drewna, silikonu lub tworzywa bez ostrych krawędzi – i używaj ich zawsze z garnkami emaliowanymi. To najprostsze zabezpieczenie przed rysami.
Unikaj nagłych zmian temperatury: Mimo że dobra emalia zniesie wiele, to jednak gwałtowne schłodzenie rozgrzanego garnka może wywołać tzw. szok termiczny. W najgorszym przypadku powstaną mikro-pęknięcia szkliwa lub nawet odprysk. Staraj się nie zalewać wrzącego garnka zimną wodą – np. gdy chcesz odmoczyć przypalenie, poczekaj pół minuty, aż garnek nieco przestygnie, albo użyj ciepłej wody zamiast lodowatej. Nie wystawiaj też rozgrzanego pustego garnka na mróz itp. Stopniowe ogrzewanie i studzenie jest łaskawsze dla emalii.
Ostrożnie przy wkładaniu i wyjmowaniu naczyń: Jeśli trzymasz garnki w szafce jeden na drugim, łatwo uderzyć brzegiem o brzeg i uszkodzić emalię. Najlepiej nie przechowywać garnków emaliowanych wkładając jeden w drugi. Jeśli brakuje miejsca i muszą być złożone, przełóż je czymś miękkim – np. kawałkiem filcu, maty silikonowej lub nawet grubszą serwetką – tak, by nie obijały się bezpośrednio. Można kupić gotowe przekładki filcowe do garnków, które idealnie się tu nadadzą. Również przy wkładaniu garnka do zlewu uważaj, by nie uderzyć nim o kran czy o stalową powierzchnię.
Nie stukaj sztućcami o rant garnka: Częsty nawyk – stukanie łyżeczką o brzeg garnka, by strącić kroplę zupy – może z czasem obijać emalię na rantach. Ranty są szczególnie narażone, bo tam warstwa emalii bywa cieńsza (spływa nieco podczas wypału). Lepiej tego unikać – kroplę z łyżki można strącić do miski, a nie o brzeg garnka.
Zabezpiecz wnętrze szafek: dla stuprocentowej ochrony naczyń, warto wyłożyć półki, na których trzymamy garnki, miękką matą silikonową lub piankową. Wtedy odstawianie garnka nie grozi obiciem brzegów. To dobry pomysł, zwłaszcza jeśli mamy szafkę z metalowymi relingami czy koszykiem, który mógłby ocierać o naczynia.
Stosując powyższe zalecenia, znacznie wydłużymy żywotność garnków emaliowanych. Emalia naprawdę nie jest trudna w obyciu – to głównie kwestia zmiany paru przyzwyczajeń. W zamian zyskujemy pewność, że naczynia pozostaną w świetnym stanie przez wiele lat.
Przechowywanie garnków emaliowanych
Warto wspomnieć jeszcze o przechowywaniu garnków, pokrywek i innych naczyń emaliowanych, bo odpowiednie składowanie także wpływa na ich stan:
Garnki obok siebie, nie jeden w drugim: Jak już napisaliśmy, lepiej unikać wkładania emaliowanych garnków jeden w drugi bezpośrednio. Jeśli mamy kilka rozmiarów tego samego modelu, które idealnie się mieszczą, to kusi – ale wtedy emalia ociera się o emalię. Jeżeli chcemy je tak przechowywać, to zawsze z miękką przekładką pomiędzy.
Pokrywki emaliowane: Jeśli pokrywka też jest emaliowana, uważaj, odkładając ją do garnka. Nie rzucaj nią zbyt gwałtownie, żeby nie obić rantów. Szklane pokrywki zwykle mają rant ze stali nierdzewnej – one są dość bezpieczne dla garnka (stal nierdzewna nie jest tak twarda jak emalia, więc nie powinna jej uszkodzić, o ile nie uderzymy z wielką siłą).
Wiszące kubki, rondelki: Wiele osób lubi wieszać emaliowane rondelki czy kubki na haczykach jako ozdobę kuchni. To fajny pomysł – emaliowane naczynia ładnie wyglądają eksponowane. Pamiętajmy jednak, by haczyk był powlekany, gładki lub odpowiednio zabezpieczony. Nie chcemy zarysować uszka kubka czy uchwytu rondla.
Utylizacja uszkodzonych garnków: Gdy przyjdzie czas rozstać się z garnkiem (np. z powodu dużego odprysku), pojawia się pytanie: co z nim zrobić? Garnki emaliowane to w większości stal pokryta szkłem, więc teoretycznie można je oddać na złom lub do punktu recyklingu metalu. W praktyce jednak pojedynczy garnek najlepiej wyrzucić do odpadów zmieszanych lub zawieźć do PSZOK (Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych) – w wielu gminach stare garnki przyjmowane są jako metal. Przed wyrzuceniem można także rozważyć ponowne wykorzystanie: uszkodzony garnek może posłużyć za donicę na kwiaty, pojemnik na narzędzia, osłonkę dekoracyjną itp. (byle nie do gotowania). Stare emaliowane naczynia często wykorzystywane są w aranżacjach ogrodów w stylu rustykalnym – np. stary obtłuczony imbryk emaliowany świetnie wygląda jako wazon na suszone kwiaty. Zanim wyrzucisz – pomyśl, czy nie chcesz dać im drugiego życia w ten sposób.
Trwałość garnków emaliowanych – czy są na lata?
Czy garnki emaliowane są trwałe? Odpowiedź brzmi: mogą być bardzo trwałe, jeśli tylko będziemy ich odpowiednio używać. Dobrze utrzymany garnek emaliowany może służyć kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat. Z tego powodu wiele osób wciąż używa garnków odziedziczonych po rodzicach czy dziadkach. Emalia nie zużywa się tak szybko jak np. teflon (który ma określoną żywotność), więc teoretycznie czas używania garnka emaliowanego jest nieograniczony, o ile nie dojdzie do uszkodzenia mechanicznego.
Co wpływa na trwałość emalii i jak ocenić, czy nasz garnek jest jeszcze w pełni sprawny?
Odporność na zarysowania i ścieranie
Nowoczesne garnki emaliowane, zwłaszcza te wysokiej jakości (np. Belis, Riess czy Naczynia Olkusz), mają powłoki ulepszone pod kątem odporności na zarysowania i ścieranie. Oznacza to, że przy normalnym mieszaniu drewnianą łyżką, myciu gąbką itd., powłoka pozostanie gładka przez lata. Emalia sama w sobie jest dość twarda (około 5–6 w skali Mohsa, gdzie stal ma 5–8 w zależności od rodzaju, a np. diament 10). Codzienne użytkowanie nie powinno jej porysować. Największe zagrożenie to jednak wspomniane ostrza i ostre krawędzie – one mogą zarysować niemal wszystko, także emalię. Jeśli unikniemy takiego niewłaściwego traktowania, powłoka się nie wytrze ani nie zarysuje łatwo. W przeciwieństwie do np. patelni ceramicznych, które po 2–3 latach mogą wykazywać zużycie powłoki, garnki emaliowane wyglądają często tak samo po 10 latach. Emalia jest też odporna na promieniowanie UV, więc kolory nie blakną od światła – nawet czerwone czy niebieskie garnki pozostaną intensywne.
Odpryski i pęknięcia – największe zagrożenie
Jak już wiemy, największym wrogiem emalii są mocne uderzenia i upadki. W praktyce to właśnie przypadkowy upadek pokrywki na garnek czy zrzucenie garnka ze stołu jest tym, co może zakończyć jego żywot. Dlatego oceniając trwałość garnków emaliowanych, można powiedzieć: one się nie zużywają, tylko uszkadzają. Jeśli nie dojdzie do uszkodzenia, można używać praktycznie wiecznie. Jeśli dojdzie – trzeba wymienić.
Pojawia się pytanie: jak rozpoznać uszkodzenie powłoki emaliowanej? Czasem jest to oczywiste (widzimy brak emalii i rdzawy punkt), a czasem mniej (drobna rysa). Oto wskazówki:
Odprysk (ubytek) emalii: To sytuacja, gdy kawałek szkliwa odpadł i widać goły metal lub ciemniejszą warstwę bazową pod spodem. Na ogół łatwo to rozpoznać, bo brzegi odprysku są ostre, a miejsce inne w kolorze (np. rdzawe lub czarne tło bazowe). Taki ubytek wewnątrz garnka oznacza koniec bezpiecznego gotowania. Odprysk na zewnątrz wystarczy obserwować, czy nie rdzewieje. Można go ewentualnie zabezpieczyć prowizorycznie lakierem żaroodpornym.
Pęknięcie / spiderwebbing: Czasem upadek nie powoduje odprysku, ale pęknięcie emalii. Jest to widoczna rysa, czasem rozchodząca się promieniście (tzw. spider web cracking – wzór pajęczyny). Może się tak stać np. przy mocnym uderzeniu, gdy emalia pęknie, ale jeszcze nie odpadła. Jeśli pęknięcie przechodzi przez całą grubość powłoki (czujesz paznokciem wyraźną rysę i widzisz inny kolor w głębi), uszkodzenie należy traktować jak odprysk. Co za tym idzie, naczynie należy wyłączyć z gotowania. Jeśli to jednak tylko powierzchowne spękanie (tzw. crazing, drobne siateczki rys jak czasem na starych talerzach porcelanowych) – może to być efekt starzenia się emalii. Wówczas traci niewielką część swoich higienicznych właściwości (bo te szczelinki mogą sprzyjać mikroorganizmom), ale jeśli nie ma prawdziwego odprysku, to nie ma odsłoniętego metalu. Niemniej jednak dla bezpieczeństwa żywności, garnek z popękaną wewnętrzną emalią lepiej zastąpić nowym.
Zmatowienie, wżery: Jeśli zauważymy, że wnętrze garnka jest matowe, porowate lub ma wżery – coś jest nie tak. Emalia powinna być gładka i błyszcząca. Zmatowienie może nastąpić od długotrwałego używania bardzo żrących środków czyszczących lub trzymania agresywnych chemikaliów. Wżery sugerują, że emalia była bardzo słabej jakości, albo że coś ją nadżarło (ale w normalnym gotowaniu nie ma to racji bytu). Zmatowiała emalia nadal chroni metal, ale jest bardziej szorstka, więc trudniej ją doczyścić i może być mniej higieniczna.
Kiedy wymienić garnek emaliowany? Podsumowując: wymieniamy, gdy emalia wewnątrz uległa uszkodzeniu. Jeśli garnek rdzewieje, zwłaszcza wewnątrz, to również czas się pożegna. Gdy garnek jest tylko poobijany z zewnątrz – teoretycznie można go nadal używać, ale pamiętajmy, że rdza na zewnętrznej ściance też osłabia naczynie i może przenikać w głąb.
Czy garnki emaliowane szybko się zużywają?
Istnieje przekonanie, że „emalia jest nietrwała i szybko się zniszczy”. Nie jest to do końca prawda. Nowoczesne garnki emaliowane wcale nie „zużywają się” szybko, jeśli używamy ich normalnie. Wiele osób eksploatuje takie garnki latami codziennie i nic złego się nie dzieje. Kluczem jest jakość i użytkowanie:
Jakość: Najtańsze garnki no-name mogą mieć cieńszą emalię, gorszą stal i być poddawane mniej skrupulatnej kontroli jakości. One faktycznie potrafią po roku-dwóch wyglądać gorzej (ubite ranty, odpryski). Natomiast garnki renomowanych producentów (Belis, Naczynia Olkusz, Riess etc.) są projektowane tak, by służyć długo. Mają grubszy korpus (1–2 mm stali) i dobrze wypaloną emalię, która nie pęka od byle stuknięcia. Dlatego warto czasem dopłacić kilkadziesiąt złotych za garnek lepszej marki – inwestycja się zwróci.
Użytkowanie: Nawet najdroższy garnek można zniszczyć nieuważnie. I odwrotnie – tani komplet może nam służyć wiele lat, jeśli obchodzimy się z nim ostrożnie. Wszystko sprowadza się do tego, o czym pisaliśmy: nie rzucać, nie drapać, nie szokować temperaturami. Odpowiednio pielęgnowany garnek emaliowany zapewni nam długowieczność. To nie jest produkt jednorazowy. Można wręcz powiedzieć, że garnki te starzeją się ładnie – nie odkształcają się, nie tracą koloru, nie trą się. Dopóki nie zrobimy w nich dziury, będą działać.
Na koniec warto wspomnieć: trwałość garnka zależy też od intensywności użytkowania. Jeśli gotujemy sporadycznie, to i zwykły garnek z marketu przetrwa dekady. Jeśli gotujemy codziennie obiady dla dużej rodziny, w ruchu są miksery, trzepaczki itd., to wiadomo – sprzęt się zużywa szybciej. Garnki emaliowane jednak zaliczają się do tych, które mogą towarzyszyć rodzinie przez pokolenia, przy odrobinie szczęścia i dbałości.
Rodzaje, style i różnorodność garnków emaliowanych
Jedną z wielkich zalet garnków emaliowanych jest ich ogromna różnorodność. Dotyczy to zarówno typów samych garnków, jak i ich pojemności, kształtów, kolorystyki oraz stylu wykończenia. Poniżej przyglądamy się, jakie rodzaje garnków emaliowanych są dostępne i czym się wyróżniają.
Rodzaje garnków emaliowanych ze względu na materiał
Garnki stalowe emaliowane: Najpopularniejszy typ. Wykonane z blachy stalowej (węglowej), przeważnie o grubości 0,5–1,2 mm, pokrytej emalią. Są stosunkowo lekkie i szybko się nagrzewają. Występują we wszystkich rozmiarach – od małych rondelków po ogromne gary 30–50 litrowe do przetworów. Stalowa baza jest dość wytrzymała mechanicznie (choć cienką blachę można wgnieść przy silnym uderzeniu). Większość tradycyjnych garnków „babci” to właśnie ten typ. Współczesne ulepszenie to stosowanie grubszej stali – np. czeskie garnki Belis mają blachę nawet 2 mm, co czyni je cięższymi i jeszcze bardziej solidnymi. Garnki stalowe emaliowane działają na indukcji.
Garnki żeliwne emaliowane: To już cięższa kategoria. Wykonane z odlewanego żeliwa, pokryte gładką emalią. Taki garnek jest bardzo masywny i ciężki, ale ma jednocześnie fenomenalne właściwości kumulowania ciepła – idealny do wolnego gotowania, duszenia, pieczenia chleba itd. Przykładem są słynne francuskie garnki Le Creuset czy Staub (bardzo drogie, uważane za luksusowe) ale też bardziej przystępne cenowo garnki żeliwne emaliowane innych marek (Ballarini, Lodge, a nawet KitchenAid). Garnki żeliwne emaliowane często mają formę brytfann, gęsiarek, kociołków. Ich wnętrze jest pokryte specjalną wytrzymałą emalią (czasem w innym kolorze, np. kremowym lub czarnym matowym). Zaletą jest połączenie plusów żeliwa (równomierne nagrzewanie, utrzymywanie ciepła, możliwość wstawiania do pieca, trwałość) z plusami emalii (brak potrzeby sezonowania, brak reakcji z kwasami). Waga jest jedynym minusem – duży garnek żeliwny 8-litrowy potrafi ważyć kilkanaście kilogramów z zawartością. Ten typ garnka też jest kompatybilny z indukcją (żeliwo jest ferromagnetyczne). Trzeba tylko uważać, bo jak upuścimy taki ciężki garnek, to ucierpi podłoga… a i emalia może popękać od takiego uderzenia. Na szczęście masywność żeliwa sprawia, że drobne stłuczenia są rzadsze.
Emaliowane naczynia aluminiowe? Klasycznych garnków aluminiowych pokrytych emalią praktycznie się nie spotyka – aluminium jest trudne do pokrycia szkliwem (wymaga specjalnej technologii). Jednak spotyka się aluminiowe patelnie emaliowane (np. niektóre formy do ciast czy brytfanny mają powłokę porcelanową). Ogólnie jednak garnki emaliowane to domena stali i żeliwa.
Garnki emaliowane ze stali nierdzewnej: Ciekawy segment – niektórzy producenci (np. Silit, WMF) oferują garnki z rdzeniem ze stali nierdzewnej lub stopów pokrytych specjalną emalią (czasem pod markami własnymi, np. Silit nazywa swój materiał Silargan). Takie garnki łączą zalety stali nierdzewnej (trwałość, brak korozji) z brakiem metalu na powierzchni (bo jest emalia). Silit i WMF chwalą się, że ich garnki z powłoką Silargan/Fusiontec są niezwykle trwałe – dają na nie 30 lat gwarancji. To jednak dość drogie produkty, kierowane do wymagających kucharzy. Dla przeciętnego użytkownika standardowy garnek stalowy węglowy emaliowany będzie równie funkcjonalny.
Który wybrać? Jeśli zależy nam na lekkości i szybkiej reakcji na zmianę temperatury – wybierzmy garnki stalowe emaliowane (są lżejsze, wygodne na co dzień, np. do zup, ziemniaków itp.). Jeśli chcemy czegoś do zadań specjalnych – np. ciężki garnek do duszenia mięsa, pieczenia chleba – warto rozważyć garnek żeliwny emaliowany. Warto mieć w kuchni miks: lekki rondel emaliowany do szybkich zadań i jedną żeliwną emaliowaną brytfannę do powolnego gotowania.
Różnorodność rozmiarów i pojemności garnków emaliowanych
Garnki emaliowane występują we wszystkich możliwych rozmiarach, co jest ich unikalną cechą. Od malutkich pojemników po ogromne kotły – emaliowane powłoki stosuje się na naczyniach o bardzo różnej wielkości. Oto przegląd:
Małe rondelki 0,5–1,5 litra: Często nazywane „rondel mlecznik” – idealne do podgrzewania mleka, masła, robienia polewy czekoladowej czy gotowania jajek. Mają zwykle średnicę 10–14 cm. Wiele z nich ma dzióbek do nalewania. Emaliowane rondele świetnie się sprawdzają, bo emalia nie przypala mleka tak łatwo (choć oczywiście mieszać trzeba). Popularne w tej kategorii są też kubki emaliowane (~0,4–1 l), używane do gotowania małych porcji lub jako naczynia turystyczne.
Średnie garnki 2–5 litrów: To standardowe garnki obiadowe – średnica 16–22 cm, pojemność najczęściej 2, 3, 4 lub 5 litrów. Służą do gotowania zup, ziemniaków, makaronu, sosów, kompociku itd. Większość zestawów garnków emaliowanych składa się właśnie z kilku takich pojemności (np. 2, 3.5 i 5 L). Są uniwersalne i najczęściej używane w kuchni codziennej. Wysokość bywa różna – niektóre 5-litrowe garnki są szerokie i niskie, inne wąskie i wysokie, w zależności od serii.
Duże garnki 6–10 litrów: Duże rodzinne garnki o średnicy ok. 24–26 cm i pojemności typowo 6, 8, czasem 10 litrów. Przydają się do bigosu, gołąbków, większych porcji rosołu na święta albo do wekowania słoików. Nadal mieszczą się na standardowej kuchence i w zlewie. Wiele tradycyjnych polskich potraw (typu wigilijny kompot z suszu, kapusta z grochem) gotuje się w takich większych garnkach.
Bardzo duże garnki 12–20 litrów: To już garnki do zadań specjalnych – przetwory, imprezy, gastronomia domowa. Średnica wynosi najczęściej 28–32 cm. Służą np. do gotowania bigosu w dużej ilości, smażenia konfitur, gotowania bielizny (kiedyś) albo na wesele w domu. Emalia jest tu zbawienna, bo np. powidła śliwkowe gotowane w 15-litrowym garnku nie przypalą się tak łatwo, a kwas ze śliwek nie wejdzie w reakcję z naczyniem. Duże garnki emaliowane często mają wzmocniony rant (stalowy, niklowany), żeby przy takiej masie nie obijać krawędzi. Niektóre mają też bardziej wystające uchwyty, by łatwiej było złapać naczynie we dwie osoby.
Ogromne kotły 30–50+ litrów: Dostępne są również garnki emaliowane XXL do zastosowań pół-profesjonalnych: gotowanie na stołówkach, w przedszkolach, na wydarzeniach plenerowych czy do przetworów. Np. garnek 50-litrowy emaliowany to już prawdziwy potwór – średnica to nawet ok. 40 cm. Taki garnek musi być bardzo solidny (gruba stal 1,5–2 mm), często malowany ręcznie emalią (bo nie mieści się do automatycznych linii produkcyjnych). Służy np. do pasteryzacji słoików albo gotowania ogromnych ilości zupy. Oczywiście mało kto potrzebuje takiego w domu, ale warto wiedzieć, że i takie istnieją. Emaliowane duże garnki gastronomiczne są nadal produkowane (np. fabryki w Rumunii specjalizowały się w ręcznym emaliowaniu takich wielkich garnków).
Jak widać, wybór jest szeroki. Dzięki temu można kupić komplet garnków emaliowanych obejmujący wszystkie potrzebne rozmiary – od malutkiego do dużego, co zapewnia spójność w kuchni (wszystkie naczynia do siebie pasują stylem).
Dla lepszego zobrazowania, poniżej przedstawiamy przykładowe wymiary i zastosowania garnków:
Pojemność garnka
Średnica (około)
Typowe zastosowania
1,0–1,5 L
12–14 cm
Małe rondelki do mleka, sosów, rozpuszczania masła, 1-2 porcje zupy, podgrzewanie napojów.
2,0–3,0 L
16–18 cm
Niewielkie garnki obiadowe – zupa dla 2-3 osób, gotowanie jajek, ryżu, makaronu na 1 opakowanie.
4,0–5,0 L
20–22 cm
Średnie garnki rodzinne – zupa dla 4 osób, gulasz, bigos na małą porcję, ziemniaki dla rodziny.
6,0–8,0 L
24–26 cm
Duże garnki – rosół na uroczystość, bigos świąteczny, słoiki do pasteryzacji (wejdzie kilka na raz).
10–15 L
28–32 cm
Bardzo duże – przygotowanie przetworów (dżemy, kompoty) na zimę, gotowanie bielizny (tradycyjnie), kiszenie kapusty w garnku.
20–50 L
36–45 cm
Kotły i gary do zadań specjalnych – imprezy masowe, stołówki, pasteryzacja dużych ilości słoików, gotowanie dla kilkudziesięciu osób.
Oczywiście wysokość garnka może się różnić – czasem spotyka się garnki szerokie i płytkie (np. do konfitur, żeby duża powierzchnia parowała) i wąskie, wysokie (np. garnek do szparagów, o nietypowym kształcie). Emalia może pokrywać każde z nich.
Formy i kształty naczyń emaliowanych
Poza standardowymi garnkami rodzina naczyń emaliowanych obejmuje także inne formy:
Rondle i rondelki z rączką: Wygląd jak mały garnek, ale z jedną długą rączką jak patelnia. Często 1–2 litry. Przydatne do sosów, budyniów, prażenia ziół. Emaliowane rondle z rączką łączą zalety garnka i patelni.
Brytfanny i gęsiarki: Duże podłużne naczynia, często z pokrywą, używane do pieczenia i duszenia. Wiele z nich jest emaliowanych (np. stare dobre gęsiarki z emalii). Mogą być stalowe lub żeliwne. Idealne do pieczenia mięsa, zapiekanek.
Czajniki emaliowane: Bardzo popularne – tradycyjne czajniki na gaz, z gwizdkiem lub bez, pokryte emalią. Mają swój urok retro, a do tego woda w nich gotowana nie nabiera metalicznego posmaku. Obecnie dostępne są czajniki emaliowane w stylu vintage (np. z metalowym uchwytem) i nowoczesne (z gwizdkiem, na indukcję). Emaliowane czajniki doczekały się powrotu mody i stanowią ozdobę nowoczesnych kuchni.
Mleczniki, kanki, misy: Emaliowane są nie tylko garnki – także wiaderka na mleko (kanki z pokrywką), misy kuchenne, dzbanki, a nawet wanny i balie kiedyś były emaliowane. W kuchni przydatne mogą być miski emaliowane do sałatek czy wyrabiania ciasta – nie reagują z żywnością jak metalowe, a nie tłuką się tak łatwo, jak szklane.
Kubki, kufle, talerze: Zestawy biwakowe często są emaliowane – metal pokryty emalią jest lekki i trudno go stłuc, więc w kompletach znajdziemy kubki, talerze, a nawet menażki emaliowane. W domu kubek emaliowany może służyć do picia, ale i do gotowania (na kuchence gazowej możemy w nim podgrzać kakao czy ugotować jajko).
Wszystko to pokazuje, że emalia to bardzo wszechstronne wykończenie naczyń kuchennych. Możemy skompletować całą baterię kuchenną w emalii – od kubka po garnek do zupy. Dodatkowo obecnie producenci tworzą linie stylistycznie spójne – dla miłośników estetyki to gratka.
Estetyka: od retro do nowoczesności
Design garnków emaliowanych to temat rzeka. Klasyczne białe garnki w kolorowe kwiatki to tylko jedna z opcji. Oto główne style:
Retro i klasyka: Kremowe lub białe tło, a na nim malowane wzory – róże, maki, lawenda, owoce, motywy zwierzęce i folklorystyczne. Do tego często rant garnka i pokrywki w kontrastowym kolorze oraz emaliowane uchwyty. Takie garnki mają staromodny urok i pasują do rustykalnych kuchni. Marka Naczynia Olkusz wsławiła się tego typu wzorami (Gąska, Honey, Róża itp., podobnie jak Belis (np. tradycyjne garnki w białe grochy na czerwonym tle). Czy garnki emaliowane retro warto kupić? Jeśli lubimy ten styl, to jak najbardziej – pod względem użytkowym są tak samo dobre, a mogą cieszyć oko i przywoływać miłe skojarzenia. Wiele osób kupuje je choćby z sentymentu.
Nowoczesne i minimalistyczne: To przeciwieństwo retro ozdób. Nowoczesne garnki emaliowane są często jednokolorowe, gładkie, bez wzorów, za to w modnych barwach: pastelowy miętowy, pudrowy róż, matowa szarość, głęboka czerń, granat, kremowy, itp. Mają często modernistyczne wykończenia: np. rant garnka ze stali nierdzewnej (tzw. okuwka stalowa, zabezpieczająca krawędź przed obiciem) oraz stalowe uchwyty. Prezentują się bardzo elegancko i pasują do nowoczesnych kuchni. Takie naczynia oferują np. marki Ambition, Belis czy Naczynia Olkusz. Zalety stylu nowoczesnego: często idzie w parze z ulepszoną konstrukcją (stalowa okuwka chroni przed odpryskiem, szklana pokrywka ma odpowietrznik). Dzięki temu nowoczesne emalie mogą śmiało konkurować ze stalowymi garnkami pod względem funkcjonalności, zachowując przy tym urok emalii.
Wnętrze jasne vs ciemne: Tradycyjnie wnętrze garnków emaliowanych było białe lub kremowe. Obecnie popularnością cieszą się również garnki z ciemnym wnętrzem – czarnym, grafitowym, granatowym, brązowym. Wyglądają efektownie i mają swoje zalety: ciemna emalia lepiej ukrywa przebarwienia czy drobne osady od herbaty, dzięki czemu łatwiej utrzymać optyczną czystość. Są też modne: czarne wnętrze w połączeniu z czarną lub kolorową zewnętrzną stroną garnka daje nowoczesny wygląd. Wady ciemnego wnętrza: tak jak wspomnieliśmy, trudniej zauważyć przypalenie oraz trudniej dostrzec ewentualne uszkodzenia – rysy, odpryski na czarnej emalii wewnątrz mogą umknąć naszej uwadze. Dlatego używając garnka z ciemnym środkiem, warto dokładnie kontrolować stan powierzchni i być może mieszać częściej, bo nie widzimy dna potrawy tak wyraźnie jak w białym. Ciemna emalia wewnątrz jest równie bezpieczna jak jasna – to tylko pigment, np. kobaltowy (dawniej kobalt budził obawy, ale w nowoczesnych emaliach jest on związany trwale w szkliwie, więc nie przenika do potraw).
Trendy w designie: Ostatnio obserwujemy powrót do lat 60. i 70. – modne są groszki, styl skandynawski (np. emaliowane naczynia w jednolitym pastelowym kolorze z drobnym akcentem), ale również motywy vintage (lawenda, róże angielskie). Nowością są limitowane serie artystyczne – np. garnki emaliowane zdobione grafikami projektantów, ilustracjami itp. (zwłaszcza Riess wypuszcza czasem takie kolekcje). Dzieciom dedykowane są natomiast garnuszki emaliowane z bohaterami bajek lub w zwierzątka. Słowem – wybór estetyki jest ogromny.
Na koniec warto wspomnieć: garnki emaliowane coraz częściej pojawiają się w magazynach wnętrzarskich jako element dekoracyjny kuchni. Stary komplet garnków emaliowanych może stać na półce „dla klimatu”, a nowy czajnik emaliowany w stylu retro – centralnym punktem kuchni urządzonej w stylu farmhouse. Tak więc kupując garnki emaliowane, zyskujemy nie tylko funkcjonalne naczynia, ale i potencjalną ozdobę kuchni.
Porównanie garnków emaliowanych z innymi naczyniami
Na rynku mamy wiele rodzajów garnków: stalowe, aluminiowe z powłokami, żeliwne, ceramiczne… Jak na ich tle wypadają garnki emaliowane? Poniżej porównujemy emaliowane garnki z najpopularniejszymi alternatywami pod kilkoma względami:
Garnki emaliowane vs garnki ze stali nierdzewnej: Oba typy są bardzo popularne i uważane za zdrowe, jednak stal nierdzewna zawiera nikiel i chrom – co może być problemem dla alergików. Emaliowane garnki nie reagują z żywnością nawet przy długim kontakcie, podczas gdy w stalowych nie zaleca się długiego przechowywania kwaśnych potraw (ryzyko metalicznego posmaku). Z drugiej strony garnki ze stali nierdzewnej są praktycznie niezniszczalne mechanicznie – nie zbije się z nich żadna powłoka, można używać metalowych łyżek, nie ma ryzyka odprysków. Stal jest też odporna na nagłe zmiany temperatur i można ją szorować. Emalia wymaga ostrożności, ale za to łatwiej ją domyć z przebarwień. Stal bywa upstrzona plamkami, które ciężko usunąć, a emalia – gładka i śliska – nie ma takiego problemu. Stal lepiej znosi postawienie pustego garnka na gazie – emalia może popękać, stal co najwyżej ulegnie przebarwieniu. Warto wiedzieć, że garnki emaliowane są z reguły tańsze. Dobre komplety garnków emaliowanych potrafią kosztować mniej niż średniej jakości komplet stali nierdzewnej. Podsumowując: stal nierdzewna wygrywa trwałością i odpornością, emalia – większym bezpieczeństwem dla alergików, brakiem metalicznego posmaku i pięknym wzornictwem. Wiele osób ma w kuchni jedno i drugie – stalowe do pewnych zadań, emaliowane do innych.
Garnki emaliowane vs surowe garnki żeliwne: Żeliwo stanowi bardzo specyficzną odmianę naczyń – wymaga sezonowania, natłuszczania, a także nie można w nim gotować kwaśnych potraw, bo rdzewieje. Emaliowane garnki eliminują te wady, bo izolują żeliwo od potrawy. Tradycyjne żeliwo jednak ma swoich fanów ze względu na doskonałe utrzymywanie ciepła i „dodawanie żelaza do potraw” (mikrodawki, co jednak niektóre osoby uważają za plus). W codziennym użytkowaniu, garnki emaliowane są łatwiejsze w obsłudze niż czyste żeliwo. Nie trzeba o nie dbać w tak rygorystyczny sposób (np. nie rdzewieją, można myć wodą z detergentem). Garnki żeliwne są również cięższe niż stalowe emaliowane. Jeśli komuś jednak nie przeszkadza ciężar, to garnki żeliwne emaliowane łączą plusy obu. Co więcej, wiele osób uważa je za najlepsze na świecie do duszenia czy pieczenia chleba. Do szybkiego codziennego gotowania zupy czystego żeliwa byśmy raczej nie używali, tu lepsza lżejsza emalia stalowa.
Garnki emaliowane vs garnki aluminiowe z powłoką: Aluminium samo w sobie jest lekkie i dobrze przewodzi ciepło, ale w stanie surowym może reagować z potrawami. Z tego względu nowoczesne garnki aluminiowe często mają powłoki nieprzywierające – PTFE (teflon) lub ceramiczne. Zalety aluminiowych garnków z powłoką to m.in.: super lekkość, bardzo szybkie nagrzewanie, właściwości nieprzywierające (łatwe smażenie bez przypalania). Jednak tego typu powłoki te nie są tak trwałe – z czasem się rysują, ścierają, ich żywotność to kilka lat intensywnego używania. Do tego nie zawsze można ich używać na maksymalnym ogniu. Co więcej, nowoczesne powłoki teflonowe są uznawane za bezpieczne, dopóki są w dobrym stanie, ale przy zarysowaniu garnek jest do wyrzucenia. Emalia jest odporniejsza na ciepło i znacznie bardziej ekologiczna. To szkło na metalu, więc przy utylizacji nie generuje mikroplastiku, jak stary zdarty teflon Jednak garnki aluminiowe z powłoką są wygodniejsze np. do delikatnych sosów, smażenia mleka etc., bo nic nie przywiera – tutaj emalia przegrywa właściwościami nieprzywierającymi. W praktyce więc można mieć i takie i takie garnki w kuchni: emaliowane do gotowania bigosu, zupy pomidorowej czy kompotu, a nieprzywierające do beszamelu czy owsianki, jeśli ktoś woli „bez mieszania”.
Garnki emaliowane vs garnki ceramiczne i szklane: Istnieją też garnki całkowicie ceramiczne lub szklane (np. naczynia żaroodporne na kuchenkę. Są one również obojętne dla żywności i higieniczne. Jednak czyste szkło/ceramika jest dość kruche i słabo przewodzi ciepło – gotowanie w grubym szkle to powolny proces. Emaliowane naczynia wygrywają takżę wytrzymałością i wszechstronnością (można je użyć wszędzie, z indukcją włącznie, a szkło w mikrofalówce można, ale na indukcji już nie). Z kolei garnki czysto ceramiczne nadają unikalny smak potrawom, ale to raczej specjalistyczne naczynia (np. rzymski garnek do pieczenia, który nie nadaje się do stosowania na kuchence bezpośrednio). Emalia jest bardziej uniwersalna.
niska do średniej (komplet aluminiowych z powłoką 200–500 zł, zależnie od marki i jakości powłok)
W praktyce, wybór często sprowadza się do preferencji: jeśli priorytetem jest zdrowie i brak reakcji z żywnością – garnki emaliowane są doskonałe. Jeśli ktoś ceni łatwość smażenia bez przywierania – sięgnie po powłoki nieprzywierające.
Renomowani producenci i marki garnków emaliowanych
Jakie są najlepsze marki garnków emaliowanych? W Polsce garnki emaliowane kojarzą się od lat z kilkoma nazwami. Choć obecnie produkcja w kraju zanikła, to wciąż na rynku dostępne są wyroby rodzimych marek (często wytwarzane na nasze zamówienie za granicą) oraz produkty uznanych zagranicznych producentów. Oto przegląd kluczowych producentów i marek:
NACZYNIA OLKUSZ (Emajlo Olkusz): Olkusz to legendarne polskie miasto-emaliernia. Przez dekady działała tam Fabryka Naczyń Emaliowanych „Emalia” Olkusz, której produkty (garnki, saganki, kubki) obecne były w prawie każdym domu. Fabryka niestety zaprzestała produkcji kilka lat temu (2017). W nostalgii za polskimi naczyniami powstała więc marka Emajlo Olkusz, która oferuje garnki produkowane na Ukrainie, ale według tradycji i standardów olkuskich. Garnki te charakteryzują się klasycznym wzornictwem (wiele retro motywów: owoce, kwiaty) oraz solidnością – wykorzystują stal o różnych grubościach, często mają kremową emalię wewnątrz i dekor na zewnątrz.
Silesia Rybnik: Drugi filar polskiej emalii. Fabryka w Rybniku (Śląsk) słynęła z emaliowanych naczyń o doskonałej jakości. Starsze pokolenia pamiętają markę Silesia – garnki, kubki w charakterystyczne kropki czy malowane scenki. Podobnie jak Olkusz, fabryka Silesia zakończyła produkcję w Polsce. Jednak marka nie zniknęła – produkty Silesia są nadal dostępne, wytwarzane na zlecenie dla dystrybutorów w Polsce. Wciąż jednak cieszą się renomą jako porządne garnki. Silesia wypuszcza zarówno linie retro, jak i nowoczesne.
Emalia Pleszew: Pleszew (Wielkopolska) to miasto znane z produkcji urządzeń grzewczych i naczyń. Emalia Pleszew to marka garnków emaliowanych, które wyróżniają się stylizacją retro – np. ich słynna linia w kolorach czerwonym, granatowym lub zielonym z białymi kropkami (klimat lat 60.). Mają szklane pokrywki w kolorze garnka, co dodaje uroku. Produkty marki Emalia Pleszew są cenione za jakość i ładne wzornictwo, choć same garnki powstają poza Polską. Niemniej to nadal jedna z rozpoznawalnych nazw na rynku.
Belis (Republika Czeska): Czechy to obecnie nasz najbliższy ośrodek produkcji emalii. Marka Belis z Czeskich Budziejowic kontynuuje tradycje dawnej marki Sfinx. Ich garnki słyną z wysokiej jakości – gruba blacha 1,2–2 mm i podwójna warstwa emalii. Belis produkuje zarówno tradycyjne garnki (seria Sfinx – charakterystyczne, czarne naczynia z granatowym wnętrzem), jak i linie premium. W swojej ofercie posiadają też kultową serię w grochy. Czeskie garnki Belis uchodzą za jedne z najlepszych w Europie. Dla poszukujących trwałości – to bardzo dobry wybór.
Riess (Austria): Austriacki producent premium, firma z tradycjami sięgającymi XVIII wieku. Riess specjalizuje się w emalii wysokiej jakości – ich garnki są ręcznie wykańczane, mają piękne kolory i często nowoczesny design. Są droższe niż przeciętne, ale producent daje długoletnie gwarancje. W Polsce mniej znane, ale w Europie Zachodniej są synonimem luksusowej emalii. Warto wspomnieć, że Riess produkuje np. specjalne garnki do indukcji, patelnie emaliowane itp. Dla miłośników luksusu, to marka godna rozważenia.
Metalac (Serbia): W Serbii i generalnie na Bałkanach produkcja emalii ma się dobrze. Metalac to jedna z większych fabryk, ich produkty trafiają też do Polski. Oferują szeroki wybór wzorów – często kwiatowe, folkowe, jak i proste nowoczesne. Jakość porównywalna do polskich wyrobów, cenowo przystępne. Ciekawostka: Metalac robi sporo czajników i imbryków emaliowanych.
Producenci tureccy: Turcja jest dużym dostawcą emalii – wiele polskich dystrybutorów zleca tam produkcję. Nie zawsze znamy nazwy fabryk, bo garnki sprzedawane są pod polskimi markami (Ambition, Edenberg, itp.) To takie zestawy, które wyglądają nowocześnie (np. białe lub kremowe garnki, stalowy połyskliwy rant, szklana pokrywa). Jakość bywa różna – są lepsi i gorsi producenci – dlatego warto kupować od sprawdzonego sprzedawcy.
Chińscy producenci: Chiny produkują ogromne ilości naczyń emaliowanych – od najtańszych po całkiem porządne. Część produktów na naszym rynku (zwłaszcza te bardzo tanie garnki no-name) pochodzi z Chin. Można tam znaleźć dosłownie każdy kolor i wzór. Chińska emalia bywa jednak cieńsza i mniej odporna, jeśli chodzi o najniższy segment cenowy. Z drugiej strony, nawet markowe firmy zlecają produkcję w Chinach – np. jeśli kupujemy garnki marki IKEA, mogą być one chińskiej produkcji, ale według standardów IKEA.
Wracając na nasze podwórko, należy też wspomnieć, że w Polsce mimo zamknięcia wielkich fabryk, istnieją małe manufaktury emalierskie produkujące np. emaliowane tablice, kubki, czajniki w krótkich seriach, często ręcznie. To jednak bardziej ciekawostka niż znaczący udział w rynku garnków.
Gdzie są produkowane współczesne garnki emaliowane? Jak już wskazano: w Polsce obecnie nie ma wielkoseryjnej produkcji garnków. Nasz rynek zaopatrują głównie fabryki zagraniczne: czeskie, ukraińskie, rumuńskie, tureckie, serbskie, chińskie. Nie umniejsza to jednak jakości – np. garnki z Czech, Ukrainy czy Rumunii są bardzo dobrej jakości i niewiele różnią się od „starych, polskich”. Ważne jest, żeby kupować od zaufanych dostawców, bo oni pilnują standardów.
Podsumowanie marek: Jeśli szukasz tradycyjnych polskich wzorów i dobrej ceny – zobacz ofertę marek Naczynia Olkusz, Pleszew lub Silesia. Jeśli interesuje Cię top jakość – rozważ czeskiego Belisa lub austriacki Riess.
Na koniec warto dodać: niezależnie od marki, w pierwszej kolejności upewnij się, że garnek spełnia Twoje kryteria użytkowe (rozmiar, kompatybilność z kuchenką, pokrywka, uchwyty), a dopiero potem estetyka i marka. Dobry garnek emaliowany powinien mieć idealnie gładką powłokę, równomierny kolor, dopasowaną pokrywę i solidne mocowanie uchwytów. Marki wymienione wyżej generalnie to gwarantują, więc wybierając którąś z nich, można liczyć na zadowolenie.
Cena i dostępność garnków emaliowanych
Ile kosztują garnki emaliowane i gdzie można je kupić? Na szczęście garnki emaliowane pozostają jednymi z najbardziej przystępnych cenowo naczyń kuchennych. Ich ceny zależą od pojemności, marki i ewentualnych dodatków, ale ogólnie:
Małe garnuszki (1–2 L) kupimy już za około 20–40 zł za sztukę (proste wzory).
Średnie garnki (3–5 L) to koszt rzędu 30–60 zł za sztukę, w zależności od jakości i producenta.
Duże garnki (6–10 L) mogą kosztować 60–120 zł za sztukę.
Bardzo duże (15+ L) – tu ceny rosną, np. garnek 20 L może kosztować 150–200 zł, a 50 L nawet 300–400 zł (głównie ze względu na ilość materiału i specjalistyczną produkcję).
Komplety garnków emaliowanych są szczególnie opłacalne – często w cenie około 250–300 zł otrzymujemy zestaw 4–5 garnków z pokrywkam. Oczywiście są też droższe zestawy premium – np. Belis Sfinx za ~500–700 zł. Jednakże, typowy polski konsument znajdzie porządny komplet emalii w bardzo rozsądnej cenie.
Czy niższa cena oznacza gorszą jakość? Niekoniecznie. Często płacimy za design i markę. Te tańsze garnki emaliowane potrafią być równie dobre funkcjonalnie, tylko np. mają prostszy wzór czy cieńszą blachę. Trzeba jednak uważać na bardzo tanie oferty no-name, np. komplety 10 garnków za 150 zł – to może budzić podejrzenia co do jakości. Mogą to być lekkie, chińskie garnki podatne na wgniecenia. Warto poczytać opinie lub postawić na sprawdzonych producentów.
Gdzie kupić garnki emaliowane? Dostępność jest bardzo dobra:
Sklepy internetowe – wiele sklepów AGD ma w ofercie emaliowane komplety i pojedyncze garnki. Np. sklep Kuketo.pl specjalizuje się w garnkach emaliowanych, oferując szeroki wybór modeli, wzorów i marek (Kuketo – Garnki emaliowane). W sklepach online łatwo także porównać wzory i ceny,
Marketplace (Allegro, Amazon) – na Allegro znajdziemy mnóstwo ofert garnków emaliowanych, zarówno nowych, jak i kolekcjonerskich. Można tam upolować klasyczne garnki Olkusz z dawnych lat albo nowe komplety prosto od dystrybutora. Warto przy tym sprawdzać oceny sprzedawcy i opis, by wiedzieć, czy to produkt nowy, czy vintage.
Sklepy stacjonarne z AGD – w dużych miastach bywają sklepy z gospodarstwem domowym, które mają w ofercie emaliowane garnki. W mniejszych miejscowościach nadal na targach czy w lokalnych sklepach można kupić garnki Silesia czy Olkusz na sztuki.
Supermarkety i dyskonty – bywa, że w sezonowych ofertach Lidl, Biedronka itp. pojawiają się garnki emaliowane (zwłaszcza czajniki, kubki, czy pojedyncze rondle z retro wzorem). Trzeba polować na promocje.
Hurtownie i sklepy BHP – co ciekawe, garnki emaliowane są kupowane także do zastosowań przemysłowych (np. warsztaty, kuchnie zbiorowe). Hurtownie mogą mieć duże garnki w ofercie. Jednak detalicznie lepiej kupować tam, gdzie obsługa odpowie na nasze pytania konsumenckie.
Warto wspomnieć, że garnki emaliowane to też łakomy kąsek dla kolekcjonerów. Starzy producenci mieli unikatowe wzory – np. kultowy wzór w gęsi Olkusza, czy seria „Pyza” (nazwana tak od dekoracji z postacią z bajki). Takich rzeczy szuka się na pchlich targach czy aukcjach. Jednak do codziennego gotowania lepiej kupić nowy wyrób – mamy wtedy pewność co do bezpieczeństwa i funkcjonalności produktu.
Podsumowując kwestię ceny i zakupu: Garnki emaliowane są na każdą kieszeń i łatwo dostępne, zarówno online, jak i stacjonarnie. Za stosunkowo niewielkie pieniądze można wyposażyć kuchnię w kompletny zestaw zdrowych garnków. Przed zakupem warto zastanowić się, jaki zestaw pojemności jest nam potrzebny i czy zależy nam na określonym stylu. Potem już tylko wybrać wzór, kliknąć „kup” lub pójść do sklepu – i cieszyć się nowymi nabytkami.
Zakończenie
Garnki emaliowane to klasyka, która świetnie odnalazła się we współczesnej kuchni. Łączy w sobie zalety zdrowego gotowania, uniwersalność zastosowań i piękny wygląd. Jak wykazaliśmy w poradniku, odpowiednio użytkowane garnki emaliowane mogą służyć długie lata, zapewniając bezpieczeństwo potrawom i ciesząc oczy domowników. Choć wymagają nieco troski, odwdzięczają się niezawodnością i ponadczasowym urokiem.
Podsumujmy najważniejsze wnioski:
Zdrowie i smak: Emalia jest obojętna i higieniczna – potrawy zachowują swój smak, nie ma obaw o alergeny metaliczne ani toksyczne substancje. To naczynia polecane dla wymagających pod tym względem (dzieci, alergicy, tradycjonaliści ceniący naturalne materiały).
Wszechstronność: W garnku emaliowanym ugotujemy wszystko – od mleka po bigos, a nawet upieczemy potrawę w piekarniku. Możemy w nim też przechować jedzenie w lodówce bez przelewania do innego pojemnika. Działa na większości kuchenek, w tym indukcji.
Pielęgnacja: Klucz do długowieczności tych garnków to unikanie uszkodzeń powłoki – używanie miękkich przyborów, rozsądne czyszczenie i ochrona przed uderzeniami. To nic trudnego, wymaga jedynie świadomości.
Trwałość: Garnki emaliowane się nie „zużywają” same z siebie – mogą wyglądać i działać jak nowe po wielu latach, jeśli powłoka pozostaje cała. Ich słabością są mechaniczne uszkodzenia, więc przy odrobinie ostrożności można je nawet przekazać kolejnemu pokoleniu.
Wybór i estetyka: Oferta garnków emaliowanych jest ogromna – każdy znajdzie coś w swoim guście, czy to styl retro z sentymentem, czy minimalistyczną nowoczesność.
Opłacalność: To jedne z bardziej ekonomicznych naczyń – relacja ceny do jakości i trwałości wypada znakomicie. Kupując garnki emaliowane, nie obciążamy nadmiernie budżetu, a zyskujemy korzyści zdrowotne i użytkowe.
Jeśli jeszcze nie masz w swojej kuchni garnka emaliowanego, spróbuj kupić choć jeden – np. średni rondel na zupę. Przekonasz się, dlaczego nasze babcie tak bardzo je doceniały i dlaczego te naczynia wracajądo łask w dobie poszukiwania zdrowych i trwałych rozwiązań. Gotowanie w garnkach emaliowanych to trochę inny, przyjemny rytm. Potrawy nie tylko wychodzą smaczne, ale i sam garnek nadaje kuchni przytulności.
Mamy nadzieję, że ten poradnik rozwiał wszelkie wątpliwości i odpowiedział na pytania związane z garnkami emaliowanymi. Teraz, uzbrojony w wiedzę, możesz śmiało wybrać idealny garnek dla siebie i cieszyć się wszystkimi zaletami emalii na co dzień. Smacznego gotowania!
Źródła:
Onyeka E.C., Ibeawuchi C.C. – Loss of Food Nutrients Orchestrated by Cooking Pots, Federal University of Technology Owerri, 2020
BCPP – Safer Cookware Guide: Porcelain Enamel Safety, Breast Cancer Prevention Partners, 2022
Chris Kresser – The Best and Worst Cookware Materials, Kresser Institute, 2021
Ewa Czarniecka-Skubina, Marzena Nowak – Badania emisji metali ciężkich z naczyń kuchennych, SGGW Warszawa, 2018
M.A. Hassan, S.A. Ibrahim – Heavy Metal Leaching from Cookware Materials into Food Simulants, Journal of Environmental Science, 2021
European Food Safety Authority (EFSA) – Safety of Ceramic Materials in Contact with Food, EFSA Journal, 2016
ISO – ISO 4531:2018 – Vitreous and porcelain enamels — Release from enamelled articles in contact with food, International Organization for Standardization, 2018
K.S. Lim, Y.H. Lee – Comparative Analysis of Leaching from Enamel-Coated Cookware, Korea Food Research Institute, 2019
U.S. FDA – Guidance for Industry: Use of Ceramicware, Glassware and Decorative Accessories, U.S. Food and Drug Administration, 2019
